سیاه دانه چیست؟

سیاه دانه یا سُنیز (Nigella Sativa) گیاه گل‌داری است که در مدت یک سال بالغ می‌شود. این گیاه در اروپای شرقی، غرب آسیا، بلغارستان، رومانی، قبرس، عراق، ترکیه و ایران رشد می‌کند. البته امروزه در کشورهای دیگری از اروپا و آسیا هم می‌روید.

گل‌های آن ظریف و معمولاً به رنگ آبی و سفید کم‌رنگ و دارای پنج تا ده گلبرگ است. میوه آن یک کپسول بزرگ و متورم است که درون آن تعداد بسیار زیادی بذر یا دانه وجود دارد. این دانه‌ها را به‌عنوان دارو یا ادویه استفاده می‌کنند.

ارزش غذایی سیاه دانه

در سیاه دانه مواد مفید بسیار زیادی وجود دارد. یک قاشق غذاخوری آن حاوی مواد زیر است:

• کالری: ۴۵
• پروتئین: ۰ گرم
• چربی: ۵ گرم
• کربوهیدرات: ۰ گرم
• فیبر: ۰ گرم

فواید دارویی این گیاه، عمدتاً به دلیل ترکیب فعال اصلی آن به نام تیموکینون (Thymoquinone) است. این ماده، خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و سایر فواید درمانی را دارد. این مواد از بدن در برابر آسیب سلولی و بیماری‌های مزمن محافظت می‌کند.

خواص سیاه دانه در طب اسلامی

در طب اسلامی به مصرف سیاه دانه تاکید فراوانی شده است. امامان معصوم و پیامبر اکرم از سیاه دانه برای درمان دردهای مختلف استفاده می‌کردند.

پیامبر اکرم می‌فرماید: شفای تمام بیماری‌ها در سیاه دانه است جز مرگ.

امام رضا علیه‌السلام سیاه دانه را برکت ‌نامیده و در مورد آن فرموده است: خداوند در چهل چیز برکت فراوانی قرار داده که سیاه دانه در بالاترین درجه آن‌ها قرار دارد.

طبق توصیه امام رضا علیه‌السلام بوییدن گل نرگس و سیاه دانه، شما را در برابر زُکام، ایمن می‌کند.

در ضمن می‌توان با استفاده از خواص این گیاه،  دیابت نوع دوم،  رماتیسم ، اسهال، سرطان  روده‌ی بزرگ و درد رحم را درمان کرد.

در ادامه یاد می‌گیرید که خواص سیاه دانه چیست و همچنین با برخی از کاربردهای آن در طب اسلامی آشنا می‌شوید.

سیاه دانه برای آسم

تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف گیاهِ سیاه دانه از طریق دهان، باعث درمان سرفه، خس‌خس سینه و بهبود عملکرد ریه در افراد مبتلا به آسم می‌شود. بااین‌حال ممکن است این گیاه به‌اندازه داروهای تئوفیلین   (Theophylline)  و سالبوتامول (Albuterol) مؤثر نباشد.

سیاه دانه و تب یونجه

یکی از خواص روغن سیاه دانه، درمان تب یونجه است. تحقیقات نشان می‌دهد که ویتامین E، بتاکاروتن و بیوتین (Carotene – Biotin)  ممکن است علائم الرژی  را در افراد مبتلا به تب یونجه بهبود بخشد.

خواص سیاه دانه در تشنج (صرع)

مصرف خوراکی این گیاه در هر هشت ساعت به مدت چهار هفته، تعداد حملات  تشنج را در کودکان مبتلا به صرع کاهش می‌دهد.

سیاه دانه برای کلسترول بالا

شواهد در مورد اثربخشی سیاه دانه برایکلسترول بالامتناقض است. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف سیاه دانه‌ی کامل و له شده (۱ گرم دو بار در روز، قبل از غذا به مدت ۴ هفته) باعث کاهش  کلسترول می‌شود.

خواص سیاه دانه برای فشارخون بالا

طبق نظر حکیم ، مصرف عصاره این گیاه دو بار در روز به مدت هشت هفته، کمیفشار خون  را در برخی افراد کاهش می‌دهد.

خواص سیاه دانه برای سندرم متابولیک

مصرف سیاه دانه دو بار در روز به مدت شش هفته ممکن است کلسترول تام، لیپوپروتئین (Lipoprotein) و سطح قندخون را در افراد مبتلا به سندروم متابولیک کاهش دهد.

خواص سیاه دانه برای ترک اعتیاد

استفاده‌ی عصاره این گیاه به صوررت خوراکی سه بار در روز به مدت دو هفته، ممکن است علائم ترک مواد مخدر را کاهش دهد.

سیاه دانه برای گلودرد و لوزه‌های متورم

تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف ترکیبی از چانکا پیدرا (chanca Piedra) و سیاه دانه به مدت هفت روز، درد را در افراد مبتلا به گلو درد  تسکین می‌دهد.

خواص سیاه دانه برای سرفه

مصرف خوراکی این گیاه همراه با بعضی داروهای دیگر، می‌تواند باعث بهبود سرفه و گرفتگی سینه شود. این گیاه عملکرد ریه را تقویت می‌کند.

خواص سیاه دانه برای پوست صورت و بدن

یکی از خواص روغن سیاه دانه، بهبود علائم خارش یا التهاب پوست است. بااین‌حال استفاده از پمادِ روغن این گیاه به مدت ۴ هفته، خارش یا شدت بیماری را کاهش می‌دهد.

سیاه دانه برای بیماری اعصاب

اختلالات عصبی مانندافسردگی  از شایع‌ترین بیماری‌ها در سطح جهان است. این بیماری عمدتاً تحت‌تأثیر فعالیت کم در انتقال‌دهنده‌های عصبی به وجود می‌آید.

استرس به‌عنوانِ شروع‌کننده‌ی بیماریافسردگی ، شناخته می‌شود و این مسئله چیزی است که پزشکان طب سنتی در مراجعین خود مشاهده کرده‌اند.

در میان گیاهان داروییِ امیدوارکننده، سیاه دانه با پایه تاریخی و مذهبی برای مدیریت افسردگی و بسیاری از اختلالات عصبی دیگر، مفید است.

خواص سیاه دانه قبل از خواب

این گیاه یک درمان‌کننده طبیعی خواب است که باعث بهبود اختلالات خواب می‌شود. افراد مبتلا به بی خوابی می‌توانند یک ساعت قبل از خواب، یک قاشق چایخوری عسل و سیاه دانه را مصرف کنند.

خواص سیاه دانه برای اسهال

خواص ضدالتهابی روغن سیاه دانه به کاهش علائمی مانند سوءهاضمه، حالت تهوع، نفخ،استفراغ  اسهال یا یبوست  کمک می‌کند.

خواص سیاه دانه برای لاغری

زمانی که این گیاه به‌عنوان مکمل مصرف شود، می‌تواند برای مبارزه باچاقی  و اختلالات متابولیک به افراد کمک کند. مطالعات اخیر نشان داده است که استفاده از آن به‌عنوان مکمل ممکن است وزن بدن را کاهش دهد.

خواص سیاه دانه برای چشم

روغن این گیاه سرشار از اسید اولئیک(امگا ۹) و اسید لینولئیک (امگا ۶ ) است. محتوای درون این گیاه آن را به یک آنتی‌اکسیدان قوی تبدیل می‌کند.

خواص ضدالتهابی قوی و میزان بالای ویتامین E  موجب کاهش سیاهی زیر چشم می‌شود.

خواص سیاه دانه برای زخم معده

سیاه دانه به طور قابل‌توجهی از ایجاد زخم معده‌ی ناشی از نکروز جلوگیری می‌کند. همچنین شدت زخم معده و ترشح اسید معده را بهبود می‌دهد.

خواص سیاه دانه برای زانو درد

یک مطالعه کوچک نشان داده که مصرف روزانه روغن این گیاه، ممکن است تورم و سفتی مفاصل را کاهش دهد.

خواص سیاه دانه برای مو

خواص سیاه دانه برای سفیدی مو از هیچ‌کس پنهان نیست. برخی دیگر از فواید روغن این گیاه برای مو عبارت‌اند از:

• کاهش ریزش مو
• تقویت پوست سر
• تحریک رشد مجدد مو
• حالت‌دهنده و نرم‌کننده
• بهبود گردش خون در ناحیه سر

نکته: تمام موارد گفته شده در بالا باید به تجویز دکتر طب اسلامی مصرف شود. برای دسترسی سریع‌تر به متخصصین این رشته، می‌توانید از اپلیکیشن حکیم دانا  استفاده کنید.

عوارض سیاه دانه

اگر سیاه دانه به‌صورت خوراکی در مقادیر کم، ‌مصرف شود (مانند طعم‌دهنده برای غذاها) احتمالاً برای اکثر افراد بی‌خطر است.

روغن این گیاه و عصاره آن در صورت استفاده کوتاه‌مدت و طبق نظر پزشک، مشکلی ایجاد نمی‌کند. درحال حاضر، اطلاعات زیادی در مورد بی‌خطر بودن مصرف بیشتر آن وجود ندارد.

به هر حال، موارد احتیاطی را در ادامه عنوان می‌کنیم.

مصرف سیاه دانه در بارداری و شیردهی

به نظر می‌رسد که سیاه دانه در مقادیر کم و غذایی، در دوران بارداری بی‌خطر باشد. امّا مصرف مقادیر بیشترِ دارویی، احتمالاً خطرناک است.

این گیاه می‌تواند باعث کُند شدن یا جلوگیری از انقباض رحم شود.

اطلاعات زیادی در مورد ایمن بودن مصرف این گیاه در دوران شیردهی وجود ندارد؛ بنابراین بهتر است از مصرف آن خودداری کنید.

مصرف سیاه دانه در کودکان

تحت هیچ شرایطی نباید به کودکان بیشتر از مقادیر توصیه شده، سیاه دانه بدهید.

اختلالات خونریزی

این گیاه ممکن است روند لخته شدن خون را کم کند و خطر خونریزی را افزایش دهد. طبق تحقیقات انجام شده، این گیاه اختلالات خونریزی را بدتر می‌کند.

قند خون

سیاه دانه سطح قندخون را در برخی افراد کاهش می‌دهد. اما باید مراقب باشید که سطح قند خون، بیش از اندازه پایین نیاید و اصطلاحاً دچار هیپوگلیسمی نشوید.

پس اگر دیابت دارید و از این گیاه استفاده می‌کنید، به‌صورت مداوم سطح قند خون خود را کنترل کنید.

فشارخون پایین

همان‌طور که در قسمت بالا گفته شد، این دانه‌ی ارزشمند برای افرادی که فشارخون بالا دارند مفید است، اما کسانی که فشارخون آن‌ها پایین است، باید در مصرف این گیاه احتیاط کنند.

جراحی

سیاه دانه با جلوگیری کردن از لخته شدن خون و کاهش قند خون، باعث خواب‌آلودگی در برخی افراد می‌شود. در نتیجه خطر خونریزی را افزایش می‌دهد و در روند بی هوشی ِ عمل جراحی، اختلال ایجاد می‌کند.

حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی، مصرف این گیاه را متوقف کنید.

تداخلات دارویی سیاه دانه

• به دلیل آن که داروهای دیابت و سیاه دانه، هر دو باعث کاهش قند خون می‌شوند. این امکان وجود دارد که فرد، دچار افت شدید قند خون شود؛ بنابراین باید دوز داروی دیابت تغییر کند. بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
• کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی را مصرف می‌کنند، باید در خوردن این گیاه احتیاط کنند. سیاه دانه ممکن است سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و این مسئله اثربخشی داروهای کاهش‌دهنده سیستم ایمنی را کم می‌کند.
• سیاه دانه ممکن است باعث جلوگیری از لخته شدن خون شود؛ بنابراین مصرف این گیاه به همراه داروهای ضدانعقاد خون، احتمال کبودی و خونریزی را بالا می‌برد.
• مصرف سیاه دانه با داروهای کاهش فشارخون، باعث افت بیش از حد فشارخون می‌شود. پس اگر از این نوع داروها استفاده می‌کنید، میزان خوردن این گیاه را کم کنید.
• سیاه دانه ممکن است باعث خواب‌آلودگی و  کاهش هوشیاری شود. داروهایی که باعث خواب‌آلودگی می‌شوند، آرام‌بخش نام دارند. استفاده این گیاه به همراه آرام‌بخش موجب کِسلی و خواب‌آلودگی بیشتر می‌شود.
• سیاه دانه می‌تواند سطح پتاسیم را کاهش دهد. همچنین قرص‌های ادرارآور هم سطح پتاسیم را کم می‌کنند. پس مصرف این دو باهم، سطح پتاسیم را بسیار پایین می‌آورند.
• داروهای که سطح سرتونین (Serotonin) را در مغز افزایش می‌دهند با سیاه دانه تداخل دارد. این گیاه سطح سرتونین را بالا می‌برد و نباید با داروهایی که همین اثر را دارند، مصرف شود. این مسئله ممکن است عوارض جانبی جدی از جمله مشکلات قلبی، تشنج و استفراغ ایجاد کند.

طریقه مصرف سیاه دانه

پودر سیاه دانه اغلب توسط بزرگسالان در دوزهای ۱تا ۲ به صورت خوراکی و روزانه به مدت ۸ تا ۱۲ هفته استفاده می‌شود.

دوز مصرفی این گیاه دارویی به عوامل متعددی مانند سن مصرف‌کننده، سلامتی و چندین مسئله‌ی دیگر بستگی دارد. در حال حاضر اطلاعات علمی کافی برای تعیین محدوده مناسب دوز سیاه دانه وجود ندارد.

به‌خاطر داشته باشید که محصولات طبیعی همیشه ایمن نیستند و مقدار آن‌ها می‌تواند مهم باشد. حتماً به دستورالعمل‌های همراه آن‌ها دقت داشته باشید و قبل از استفاده، با طبیب حکیم دانا مشورت کنید.