گزنه

(نام علمی: Urtica) یک سرده از گیاهان گل‌دار از تیره گزنه یان است.گزنه ها گیاهانی علفی و یک ساله یا در برخی از گونه‌ها پایا هستند. ساقه آنها راست و چهارگوش بوده و سطح زیرین برگ‌ها و سایر بخش‌های سبز گیاه، پوشیده از کرک‌هایی گزنده است و در صورت برخورد با بدن خارش شدیدی ایجاد می‌کند. گزنه در صورت خشک شدن قابل خوردن و استفاده در غذاها و سالادها است.

گیاه‌شناسی

گزنه‌ها گیاهانی علفی،یک‌ساله یا پایا هستند. این گیاهان بر اساس نوع گونه، مواد مغذی خاک و سایر موارد محیطی، ۱ تا ۳ متر رشد می‌کنند. گونه‌های پایای گزنه دارای زمین‌ساقه هستند.

گونه‌ها

سرده گزنه‌ها دارای گونه‌ها و زیرگونه‌های متعددی بوده و در بسیاری از نقاط دنیا یافت می‌شوند.

برای مثال،گونه گزنه دو پایه در سراسر آسیا، اروپا و آمریکای شمالی،گزنه کانابیده در سیبری، غرب آسیا و ایران، گزنه اینکیسا در استرالیا و نیوزیلند، گونه گزنه توپی (گزنه رومی) در جنوب اروپا، گزنه سگ (گزنه کوچک) در اروپا و آمریکای شمالی و گونه گزنه گراسیلنتا یا گزنه کوهی در مکزیک، تگزاس و نیومکزیکو یافت می‌شوند.

گل های گیاه نر گزنه دو پایه

گل های گیاه ماده گزنه دو پایه

بوم‌شناسی

بخاطر وجود کرک‌های گزنده، گزنه‌ها توسط مهره‌داران علف‌خوار مصرف نمی‌شوند اما به عنوان سرپناهی امن برای جانوران کوچک و حشراتی از قبیل شته‌ها، لارو پروانه‌ها و بیدها مورد استفاده هستند. انواع مختلفی از حشرات نیز مانند بسیاری از کرم‌های پیله‌ساز، پروانه‌سانان، برگ‌پیچان و فرچه‌پایانی مانند دریاسالار سرخ از برگ گزنه‌ها تغذیه می‌کنند.

موارد استفاده

به‌عنوان دارو

بعضی از گونه‌های گزنه اثر مهاری بر آنزیم‌های لیپواکسیژناز و سیکلواکسیژناز دارند. این دو آنزیم مسئول تبدیل اسید آراشیدونیک به پروستاگلاندین‌ها و لکوترین‌ها است. استفاده از این گیاه در رینیت آلرژیک بسیار مؤثر است. بنابر نتایج تحقیقات دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، گزنه به علت دارا بودن ترکیبات آنتی‌هیستامین و ضدالتهاب، داروی طبیعی برای بیماری اگزما است. همچنین گفته می‌شود گزنه دارای خواص دارویی برای خون و بهبود تب یونجه است.

به‌عنوان غذا

آش گزنه

آش گزنه غذایی در آشپزی مازندرانی و کردی است. گزنه در کشورهای رومانی، اسلوونی و بلغارستان، به عنوان یک چاشنی غذایی در تهیه انواعی از پوره و املت استفاده می‌شود. در گذشته از گزنه در تهیه دمنوش و همچنین تهیه نوعی آبجو به نام ایل و در تهیه و نگهداری انواعی از پنیرها استفاده می کرده اند.

تهیه نخ و پارچه

یافته‌های باستان‌شناسی در دانمارک نشان می‌دهد که در عصر برنز، از الیاف گونه‌هایی از گزنه، در تولید نخ، پارچه و تور ماهیگیری استفاده می‌شده.

برگ ها، سرشاخه های گلدار و ریشه گزنه مورد استفاده قرار می گیرد.

اخیراً حلقه‌های پپتیدی‌ای از عرق گزنه جداسازی شده‌است که نام اختصاری گزلین دارند (ترکیبی از گزنه+انسولین) این حلقه‌ها که اثر ضد دیابت را به آنها نسبت می‌دهند می توانند با روی هم قرار گرفتن، ایجاد منفذ (Pore) نموده و گلوکز را به درون سلول انتقال دهند. تحقیق فوق در دانشگاه‌های تهران و تورنتو کانادا صورت پذیرفته‌است.